تومور مغزی به چه معناست؟
تقریبا تمام سلولهای بدن همواره در حال رشد و تکثیر هستند و بصورت مداوم سلول جدید جایگزین سلول پیری میشود که از بین میرود؛ جالب اینکه سلول عصبی جزء معدود سلولهایی است که تکثیر پیدا نمیکند و سلولهای خونی و پوست و مخاط بدن بیشترین میزان تکثیر را دارند.
“تومور” در واقع سلولهای خود بدن است که رشد آنها از کنترل خارج شده و به سرعت تکثیر میشوند و معمولا توده‌ای ایجاد میکنند که بصورت مداوم در حال بزرگ شدن است است؛ بافتهای سالم را تحت فشار قرار میدهد که در این صورت احتمالا “خوش‌خیم” خواهد بود و یا به بافتهای اطراف نفوذ میکند، خونرسانی بافتهای سالم را به سمت خود میکشد و گاهی از محل خود جدا شده و به سایر نقاط بدن حمله میکند که به آن “متاستاز” میگویند و در مورد تومورهای “بدخیم” اتفاق می‌افتد. در واقع آنچه باعث بدخیمی و خطرناکتر شدن یک تومور میشود سرعت تکثیر بسیار زیاد و متاستاز آن است.
تومور مغزی از کجا منشا گرفته و چه انواعی دارد؟
اصطلاح تومور مغزی برای هر فردی اضطراب آور و نگران کننده خواهد بود چرا که همه میدانند که مغز، جایگاه تفکر، احساس، حافظه، حس و حرکت اندامها، تکلم، بینایی و شنوایی است. این تومورها ممکن است از انواع بافتهای داخل جمجمه منشا بگیرند؛ سلولهای عصبی، سلولهای حمایتی بافتهای عصبی، پرده‌های اطراف مغز، استخوان جمجمه، عروق مغزی و بافتهای باقی مانده از دوران جنینی.
تقسیم بندی تومورهای مغزی به دو نوع خوش خیم و بدخیم ساده ترین شکل دسته بندی آنهاست که لزوما همواره صحیح و کاربردی نیست؛ گاهی یک تومور خوش خیم بسیار آزاردهنده و آسیب‌رسان است و گاهی یک تومور بدخیم درمان قطعی میشود. به این دلیل در این یادداشت سعی شده اطلاعاتی در مورد شایعترین تومورهای مغزی به صورت تک تک بیان شود تا راهنمای خوبی برای بیماران و همراهان آنها باشد. اما پیش از توضیح در مورد هر تومور مغزی، بهتر است اشاره کلی به علائم، تشخیص و روشهای درمانی آنها داشته باشیم.
علت ایجاد تومور مغزی چیست؟
مهمترین دلیل بروز شایعترین تومورهای مغزی چیزیست که در اختیار کسی نیست؛ ژنتیک! اما تئوری هایی مطرح هستند که نگرانی هایی در مورد استفاده از تلفن همراه و اشعه‌های محیطی را مطرح میکنند که هنوز با قطعیت به اثبات نرسیده اند اما منطقی است تا حد امکان از زیاده‌روی از استفاده از تلفن همراه و سایر ابزارهای الکترونیکی پرهیز شود و خصوصا شبها خاموش شده یا در فاصله بیش از یک متری سر قرار گیرند. به این ترتیب بهتر است مهمترین و شایعترین علائم خطر را بشناسیم تا بتوانیم به موقع برای بررسی و درمان تومور مغزی اقدام کنیم. از طرفی ترس و نگرانی به خاطر بروز هر علامتی هم مخل آرامش خواهد بود، خصوصا اگر با علامت شایعی مثل سردرد روبرو باشیم؛ پس باید اطلاعاتمان در مورد اهمیت این علائم بیشتر باشد تا با مواجهه با آنها به جراح مغز و اعصاب مراجعه کنیم.
علائم ابتلا به تومور مغزی
شایعترین علامت ابتلا به تومور مغزی سردرد است؛ اما بیش از نود درصد افرادی که سردرد قابل توجهی در زندگی خود دارند تومور مغزی ندارند؛ به این معنی که هر سردردی نگران کننده نیست. پس باید از علائم هشدار برای سردردهایی که خطرناک تلقی میشوند مطلع بود. سردرد صبحگاهی، همراه با تهوع و استفراغ و تاری دید که در طی روز بهتر میشود و به تدریج طی روزها و هفته‌ها رو به بدتر شدن است سردرد نگران کننده به حساب می‌آید و باید حتما تحت بررسی دقیق قرار گیرد. وجود علائم دیگر که در ادامه به آنها اشاره میشود اهمیت این نوع سردرد را بیشتر میکند. از سوی دیگر، سردردی که در عصر شروع میشود، در روزهای کاری و پراسترس و خسته کننده شدیدتر است، ماه‌هاست که به شکل ثابت وجود دارد و بدتر نشده و با خواب و استراحت بهبود پیدا میکند بعید است ثانویه به تومور مغزی باشد. مطلب مهم دیگر تشدید تا تغییر شکل سردرد مزمن است؛ به این معنی که اگر بیماری دچار سردرد میگرنی است و در هفته‌های اخیر، محل درد، شدت آن و یا عوامل ایجاد کننده تغییر کرده و رو به بدتر شدن است باید حتما بررسی شود.
سایر علائم تومورهای مغزی شیوع کمتری دارند و گاهی گرچه سبب اختلال در زندگی فرد میشوند برخی افراد متاسفانه به آنها توجه نمیکنند مثل تاری دید، دوبینی، کاهش شنوایی، وزوز گوش، سرگیجه، اختلال در راه رفتن، ضعف حافظه، مشکل در تکلم، ضعف دستها یا پاها، غیر قرینه بودن صورت، تغییر خلق و خو و پرخاشگری، عدم تعادل، اختلال در بلع و در نهایت علامتی که به سختی میتوان باور کرد بسیاری افراد متوجه آن نمیشوند: از دست دادن بویایی که معمولا با از دست رفتن حس چشایی همزمان است. نکته قابل توجه در تمامی این موارد پیشرونده بودن آنهاست؛ به این معنی که روز به روز و هفته به هفته علامت مذکور بدتر و بدتر میشود. علامتهایی هم هستند که معمولا منجر به رساندن بیمار به مرکز درمانی میشوند مثل تشنج و کاهش سطح هوشیاری. خود تشنج ممکن است به صورت از دست رفتن هوشیاری و حرکات تند و شدید اندامها باشد و گاهی ممکن است به شکلهای ساده‌تری که مورد توجه قرار نمی گیرند خود را نشان دهد؛ مثلا گزگز دست یا پا، حس بوی بد در بینی، اسپاسم عضلات دست یا پا و حتی خیرگی چند ثانیه‌ای همراه با قطع ارتباط با محیط اطراف بطوری که با صدا زدن و تکان دادن فرد نمیتوان او را متوجه پیرامون کرد.
اما در مورد گروهی از تومورهای مغزی که در هیپوفیز تشکیل میشوند و به آنها “آدنوم هیپوفیز” میگویند، شکل علائم متفاوت است. گرچه سردرد و کاهش بینایی جزء شایعترین نشانه‌ها در این بیماران است اما علائم مربوط به مشکلات هورمونی هم بسیار شایع دیده میشوند چراکه هیپوفیز مرکز کنترل هورمونی مهمترین غدد مترشحه بدن است. توضیح بیشتر این علائم در قسمت آدنوم هیپوفیز آمده است.
تومور مغزی چگونه تشخیص داده میشود؟
با هر علامتی که بیمار به پزشک مراجعه کند، قدم اول گرفتن شرح حال کامل از وی و معاینه اوست. ظرایفی در پرسش‌های یک جراح مغز و اعصاب از بیمار دچار سردرد وجود دارد که از تجربه او منشا گرفته و شک به وجود ضایعه‌ای در مغز بیمار را برایش مطرح میکند. در مرحله بعد معاینه فیزیکی اهمیت پیدا میکند. معاینه بینایی، شنوایی، حرکت اندامها، حس اندامها و بسیاری موارد دیگر به پزشک معالج کمک میکند تا روش تشخیصی بعدی را انتخاب کند. این اقدام تشخیصی ممکن است انجام سی تی اسکن، ام آر آی، نوار عصب و عضله، نوار چشم، نوار گوش، سونوگرافی و خیلی موارد دیگر باشد که اولویت آنها با معاینه مشخص میگردد.
در نهایت پس از انجام بررسی ها، تشخیص نهایی وجود ضایعه‌ای در مغز مطرح میشود و تصویربرداری‌های تکمیلی برای تایید تشخیص انجام میگیرد.
درمان جراحی تومورهای مغزی
برخلاف گذشته که بعضی از تومورهای مغزی جراحی نمیشدند و با فواصل زمانی مشخص ام آر آی انجام میشد، در حال حاضر یکی از مهمترین فاکتورها در کنترل بیماری افراد مبتلا به تومورهای مغزی جراحی تومور و برداشتن حداکثر میزان ممکن از ضایعه است، چه تومور خوش‌خیم باشد و چه بدخیم. تنها در موارد نادری که توموری احتمالا خوش خیم با سایز کوچک وجود داشته باشد ویا اینکه بیهوشی بیمار از نظر مشکلات دیگر پزشکی بسیار خطرناک باشد این گزینه وجود دارد که برای جراحی صبر کرد و تومور را مدتی تحت نظر گرفت.
طبیعتا انجام جراحی و برداشتن تومور با انواع خطرات همراه است جراح مغز و اعصاب همواره خطر و فایده عمل را در نظر گرفته و بعد درمان جراحی را به شما پیشنهاد میدهد. در زمان عمل، هر قدر حجم بیشتری از تومور برداشته شود کمک بیشتری به بیمار شده مشروط به اینکه تلاش برای عدم آسیب بافت طبیعی مغز را در نظر داشته باشیم و به این دلیل گاهی لازم است مقداری از تومور برای حفظ عملکرد طبیعی مغز برداشته نشود و چیزی که در این میان تعیین کننده است مهارت و تجربه جراح در زمان جراحی است تا خطر عوارض را به حداقل برساند گرچه هرگز این خطر به صفر نمی رسد.
جراحی تومور مغزی چه عوارضی دارد؟
با توجه به اینکه هر قسمت از مغز عملکرد خاصی دارد بسته به محل تومور احتمال بروز عوارض مختلف در تومورهای مختلف فرق خواهد کرد اما برخی عوارض جراحی تقریبا بین همه مشترک است و هر بیماری که تحت جراحی قرار میگیرد را تهدید میکند
( برای مشاهده عوارض جراحی تومور مغزی کلیک کنید )
درمانهای غیر جراحی تومورهای مغزی
گاهی امکان خارج کردن کامل یک تومور وجود ندارد، گاهی تومور عود میکند و گاهی تومور بدخیم است؛ در تمام این موارد لازم است غیر از جراحی درمان دیگری هم انجام شود. در اکثر تومورهای خوش خیم میتوان بدون درمان دیگر فقط بیمار را تحت نظر گرفت و برعکس در مورد تومورهای بدخیم، حتما لازم است درمانهای تکمیلی انجام شوند.
شایعترین درمان تکمیلی رادیوتراپی یا پرتودرمانی است. در این درمان در واقع اشعه ایکس به سمت محدوده تومور تابانیده میشود تا از تکثیر غیر طبیعی سلولها جلوگیری کند و سلولهای معیوب را از بین ببرد. در مورد تومورهای بدخیم، بدون این درمان عود ضایعه به زودی اتفاق می‌افتد. طبیعتا اشعه باعث آسیب بافتهای در معرض که سالم هستند هم میشود که ممکن است برای بیمار آزاردهنده باشد مثل ریزش مو، سوزش مخاط دهان و حلق، سردرد، سرگیجه و تهوع. در مورد تومورهای خوش خیم، گاهی عود تومور قابل جراحی نیست و گاهی نگران رشد قسمتی از تومور هستیم که برداشته نشده است و برای کنترل آن لازم است پرتودرمانی انجام شود. پرتودرمانی معمولا در چندین جلسه روزانه که حدود یک ماه یا کمی بیشتر طول میکشد انجام میگیرد و بیمار هر روز به مرکز پرتودرمانی مراجعه کرده و بعد از آن به خانه باز میگردد.
“رادیوسرجری” به معنی جراحی با اشعه است و انواعی دارد مثل “گامانایف” و “سایبرنایف”.در این روش اشعه با میزان زیاد و معمولا در یک جلسه به تومور تابانیده میشود. گرچه به دلیل مراجعه یک جلسه‌ای و عوارض کمتر معمولا بهتر از رادیوتراپی توسط بیماران تحمل میشود اما متاسفانه در بسیاری از تومورهای قابل انجام نیست و در این بیماران همان پرتودرمانی معمول توصیه میگردد.
درمان دیگر شیمی درمانی است. در مورد شایعترین تومورهای بدخیم مغز، شیمی درمانی خوشبختانه به صورت خوراکی انجام میگیرد و نیاز به بستری کمتر وجود دارد اما گاهی هم شیمی درمانی تزریقی و بستری مکرر مورد نیاز است. این درمان هم میتواند عوارض خود را داشته باشد مثل ریزش مو، تهوع، اختلال در سلولهای خونی و عوارض کبدی کلیوی.
آیا تومورهای مغزی عود میکنند؟
پاسخ این سوال قطعا مثبت است؛ در واقع هم تومورهای خوش خیم و هم بدخیم مغزی احتمال عود دارند اما تفاوت در اینجاست که خطر عود تومورهای خوش خیم کمتر از پنج درصد و در مورد تومورهای بدخیم از ۶۰ تا بیش از ۹۵ درصد. این به معنی آن است که حتی در صورتی که یک تومور خوش خیم بطور کامل برداشته شود لازم است بیمار تا چندین سال تحت نظر باشد و با فواصل زمانی که پزشک صلاح بدانید ام آر آی انجام دهد تا در صورتی که کوچکترین نشانه‌ای از عود دیده شد قبل از اینکه با توده بزرگی مواجه شویم درمان صحیح آغاز گردد. خطر عود در مورد تومورهای خوش خیم معمولا تا پنج سال قابل توجه بوده و بعد از آن این خطر بسیار ناچیز میشود و نیاز به مراجعه در اکثر موارد هر دوسال خواهد بود.
اما داستان تومورهای بدخیم متفاوت است و بخصوص در مورد بدخیم ترین تومور مغزی یعنی “گلیوبلاستوم”، عود مجدد در حدود یکسال بعد عمل کاملا قابل پیش بینی است و اگر این اتفاق نیفتد جای تعحب و در عین حال خوشحالی خواهد بود؛ زیرا موارد نادری از بهبودی کامل بیماران مبتلا به این تومور هم دیده شده‌است.
در صورت مشاهده عود تومور، انتخاب روش درمانی ممکن است متفاوت با برخورد با تومور اولیه باشد و گاهی جراحی مجدد بسیار پرخطر و حتی غیرممکن است و میتوان از روشهای غیر جراحی استفاده کرد. این تصمیم در مورد تومورهای مختلف، بیماران مختلف و تجربه و ترجیح پزشک معالج متفاوت خواهد بود.
آیا تومور مغزی کشنده است؟
وجود “تومور” در هر جای بدن قطعا تهدیدی برای سلامت خواهد بود و مغز هم مستثنی نیست با این تفاوت که جراحی تومور مغزی سختی، ظرافت، خطر و مراقبت خاص و ویژه‌ای دارد. طبیعی است که تومورهای مغزی بدخیم ماهیت خطرآفرینی دارند و گاهی تمام درمانهای جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی در نهایت با شکست مواجه میشوند و متاسفانه هنوز درمان قطعی برای تومورهای بدخیم مغزی پیدا نشده. موارد بهبودی کامل و عدم عود تومور بدخیم مغزی نادر و در جهان قابل گزارش هستند. اما به هر حال وظیفه پزشک و سایر کادر درمان بکارگیری تمامی توان و امکانات برای نجات جان بیمار و افزایش طول عمر اوست و هرگز نباید از درمان و نجات ناامید شد و شاید عزیز شما که دچار تومور بدخیم مغزی شده جزء موارد نادری باشد که از آن رهایی پیدا میکند. بعلاوه حضور یک عزیز در خانواده حتی برای یک روز بیشتر هم میتواند نعمت و برکت برای اعضای آن خانواده باشد مشروط به اینکه بقای وی با حفظ عزت انسانی او همراه باشد.
این موصوع در مورد تومورهای مغزی خوش خیم بسیار متفاوت بوده در اکثر موارد حتی عود این تومورها هم قابل جراحی و درمان است. اما به هر حال دردسرها و خطرات جراحی و عوارض درمانهای غیر جراحی ممکن است در مواردی سبب آسیب جدی سلامت بیمار و حتی جان او شوند. اما با توجه به اینکه این تومورها معمولا به بافت مغز تهاجم نمیکنند بیمار شرایط خیلی بدی نخواهد داشت گرچه ممکن است با اثر گذاشتن روی قسمتی از مغز یا اعصاب مغزی مشکلاتی پدید آورند مثل کاهش بینایی و شنوایی و …
تفاوت درمان تومورهای خوش خیم و بدخیم در چیست؟ آیا تومور مغزی خوش خیم به بدخیم تبدیل میشود؟
آنچه در درمان این دو نوع تومور مشترک است جراحیست؛ در واقع برداشتن حجم بیشتری از تومور در مورد هر کدام از آنها عاقبت بهتری را برای بیمار فراهم میکند. تفاوت اصلی در ادامه درمان آنهاست؛ در واقع تومورهای بدخیم حتما نیاز به درمانهای تکمیلی مثل پرتودرمانی و شیمی درمانی دارند و تومورهای خوش خیم تنها در موارد نادری به این درمانها نیاز پیدا میکنند.
مساله مهم دیگر این است که تقسیم بندی تومورهای مغزی به دو نوع خوش خیم و بدخیم بسیار ساده و پیش پاافتاده است و درصد قابل توجهی از تومورهای مغزی در محدوده‌ای بین خوش خیم و بدخیم قرار میگیرند و به این ترتیب درمان آنها بعد از انجام جراحی میتواند شامل درمانهای تکمیلی باشد یا نباشد که بستگی به میزان بدخیمی، حجم تومور باقیمانده، سن بیمار و روش درمانی بکار گرفته شده توسط پزشک معالج دارد.
شاید تا پانزده یا بیست سال قبل برخی از این تومورهای با درجه بدخیمی حد وسط تنها با فواصلی تحت ام آر آی قرار می گرفتند و از جراحی آنها پرهیز میشد چراکه تصور میشد تا زمانی که رشد نکنند جراحی کمکی نخواهد کرد اما در سالهای اخیر داستان متفاوت شده؛ زیرا ثابت شده‌است این تومورها ممکن است در طول زمان به فرم بدخیم تبدیل شوند و به این دلیل جراحی با یا بدون درمانهای تکمیلی در علم حال حاضر دنیا برای این بیماران ضروری است. از طرفی حتی تومورهای خوش خیمی که جراحی موفقیت آمیز داشته و درمان تکمیلی شده یا نشده‌اند هم نه تنها ممکن است عود کنند بلکه امکان دارد با فرم بدخیم عود کنند؛ این اتفاق در مورد تومورهای کاملا خوش خیم بسیار نادر است اما در مورد تومورهای با بدخیمی متوسط کم اتفاق نمی‌افتد. به این دلیل کنترل دقیق بیماران و مراجعه منظم و تصویربرداری مرتب لازم است و میتواند با تشخیص زودهنگام عود بیماری به کنترل و درمان آن کمک شایانی نماید.
نمونه برداری یا بیوپسی
نمونه‌برداری به معنی برداشتن قسمتی از تومور برای تشخیص نوع آن است. این کار یک اقدام تشخیصی است برای مشخص شدن آنچه با آن مواجه هستیم ولی هیچ نقش درمانی نداشته و بعد از تعیین نوع ضایعه باید برنامه درمانی را مشخص کرد. (برای مشاهده متن کامل کلیک کنید )
جایگاه آندوسکوپ در جراحی تومورهای مغزی
ورود آندوسکوپ به حوزه جراحی مغز و اعصاب تحولی بزرگ برای کم تهاجمی کردن جراحی‌ها بود. آندوسکوپ در قاعده جمجمه و از طریق بینی اکثرا برای عمل تومورهای هیپوفیز مورد استفاده قرار میگیرد که در ادامه در مورد آنها توضیح داده خواهد شد.
اما نوع دیگری آندوسکوپ که از بالا وارد جمجمه و مغز میشود به نام “نورواندوسکوپ” عملکردی متفاوت دارد. از این آندوسکوپ برای نمونه برداری بعضی از تومور ها و کیستهای مغزی و یا خارج کردن تومورهای کوچک میتوان استفاده کرد؛ البته تومورهای بزرگ و خونریزی دهنده معمولا نیاز به انجام جراحی باز دارند و عملکرد آندوسکوپ در آنها محدود به نمونه برداری است؛ در واقع با توجه به حساست عمل تومورهای مغزی و اهمیت کنترل خونریزی، در حال حاضر بیش از نود درصد این تومورها در تمام دنیا بدون آندوسکوپ و بصورت باز جراحی میشوند که بر خلاف تصور، با عوارض و خطرات و از جمله خونریزی داخل جمجمه‌ای کمتری همراه است. استفاده دیگر نورواندوسکوپ هم در درمان هیدروسفالی است که در زیر به آن اشاره میگردد.
هیدروسفالی و تومورهای مغزی
در خیلی از تومورهای مغزی عارضه‌ای اضافه میشود به نام “هیدروسفالی“. هیدروسفالی به معنی تجمع مایع در مغز است. بطور طبیعی، مایعی به نام مایع مغزی نخاعی در داخل مغز (فضاهایی به نام بطنها) و اطراف مغز و نخاع جریان داشته و وظیفه شستشوی بافتهای عصبی را به عهده دارد. در صورتی که تومور مغزی سبب انسداد در مسیر این مایع شود با تجمع آن در جمجمه و افزایش فشار داخل جمجمه مواجه خواهیم شد.
گاهی قبل از اینکه خود تومور علامتی داشته باشد این تجمع مایع علامت خود را نشان میدهد که شامل سردرد، خصوصا در صبح‌ها، تهوع، استفراغ، دوبینی، تاری دید و عدم تعادل است. در مراحل پیشرفته به دنبال بی توجهی به این علائم، بیمار ممکن است دچار تشنج یا کاهش سطح هوشیاری گردد. بالا رفتن فشار جمجمه اگر به صورت شدیدی رخ داده باشد بسیار خطرناک و در زمان کوتاهی کشنده است و انجام اقدامی درمانی برای کنترل این فشار میتواند نجات بخش باشد.
درمان هیدروسفالی ممکن است با جراحی تومور همزمان اتفاق بیفتد چرا که با از بین رفتن توده، جریان مایع هم برقرار شده و مشکل برطرف میگردد. اما گاهی نمیتوان بصورت اورژانسی جراحی تومور را انجام داد؛ در این صورت یک لوله باریک در یک عمل جراحی نسبتا کوتاه داخل مغز قرار داده میشود که موقتا مایع را به بیرون تخلیه مینماید تا زمانی که درمان اصلی و دائم انجام گیرد.
اگر با برداشتن تومور همچنان هیدروسفالی برقرار باشد لازم است درمان دائمی برای آن انجام شود چرا که لوله‌ای که در بالا ذکر شد مایع را به بیرون از مغز هدایت میکند و با برداشتن آن مجددا تجمع مایع اتفاق می‌افتد. دو درمان دائمی برای هیدروسفالی وجود دارد: شنت و آندوسکوپی. شنت لوله‌ایست باریک که از داخل مغز در زیر پوست به شکم، ریه یا قلب متصل شده و مایع مغزی نخاعی را درون انها خالی میکند. در آندوسکوپی، راه جدیدی برای تخلیه مایع ایجاد میگردد که جایگزین راه قبلی که توسط تومور تخریب شده باشد. موفقیت شنت بیش از آندوسکوپی است اما از سوی دیگر احتمال عفونت، گرفتگی و نیاز به تعویض در شنتها کم نیست. از سوی دیگر در بعضی تومورها شنت، و در بعضی آندوسکوپی روش بهتری تلقی میگردد و در برخی دیگر هر دوراه قابل استفاده هستند که جراح مغز و اعصاب یکی از آندو را انتخاب خواهد کرد.
تومور مغزی در دوران حاملگی و شیردهی
بارداری دورانی حساس و متفاوت از زندگی یک خانم است که حفظ سلامت جنین خود را وظیفه دانسته و از جان برای آن مایه میگذارد. اما این دوران از جهاتی در مورد تومورهای مغزی مهم و پیچیده‌تر میشود: برخی تومورهای مغزی مثل مننژیوم و آدنوم هیپوفیز اگر قبل از بارداری تشخیص داده نشوند گاهی در این دوران رشد سریع پیدا کرده و خود را نشان میدهند؛ از طرفی انجام بعضی تصویربرداری‌های مغزی مثل سی تی اسکن در این دوران برای جنین خطرناک است و از سوی دیگر در دوران بارداری محدودیت قابل توجهی برای تجویز داروها وجود دارد. تمام این موارد تشخیص و درمان تومورهای مغزی را در دوران حاملگی سخت و دشوار میکند. در دوران شیردهی گرچه مشکلات مربوط به تصویربرداری وجود ندارند اما همچنان محدودیتهایی برای استفاده از برخی داروها دست پزشکان را در درمان این مادران می‌بندد.
اداره بیماران تومور مغزی در دوران بارداری آنقدر پیچیده است که در این نوشتار نمی گنجد و تنها میتوان چند نکته را در این باب ذکر کرد:
۱. اگر به دلیل ابتلا به تومور مغزی تحت درمان و کنترل هستید برای بارداری حتما با جراح مغز و اعصاب خود مشورت کنید زیرا ممکن است عوض کردن داروها، انجام تصویربرداری جدید و مراقبتهای خاص در دوران بارداری را برایتان ضروری بداند.
۲. هر گونه علامت عصبی را در دوران بارداری جدی بگیرید خصوصا اگر ماهیت پیشرونده و بدتر شونده دارد و آن را به حساب تغییرات بدن در این دوران نگذارید؛ این علائم به تفصیل در بالا توضیح داده شده‌اند و ضمن مراجعه به پزشک و بیان علائم، او را از حاملگی خود مطلع سازید.
۳. اگر پزشک شما با توجه به علائم شما انجام بررسی‌هایی را به صلاح دانست در انجام آنها تردید نکنید؛ قطعا پزشکتان با اطلاع از خطرات و محدودیتهای دوران بارداری این بررسی‌ها را درخواست میکند و مطمئنا تا جای ممکن از انواعی از اقدامات تشخیصی استفاده میکند که برای جنین بی‌خطر باشد یا تا جای امکان کمترین تهدید را ایجاد نماید.
۴. برای شروع هر نوع دارویی خصوصا داروهای ضدتشنج، پزشک را از بارداری خود مطلع کنید.
۵. گاهی لازم است در دوران بارداری عمل جراحی صورت گیرد؛ این کار گرچه بی خطر نیست اما اگر صبر تا پایان بارداری تهدیدی برای سلامتی شما باشد باید انجام شود و قطعا تلاش تمام برای حفظ سلامت مادر و جنین در زمان جراحی و بعد از آن توسط جراح و متخصص بیهوشی بکار گرفته خواهد شد.
شایعترین انواع تومورهای مغزی
مننژیوم
شایعترین تومور مغزی خوش خیم مننژیوم است و بیشتر در خانمها دیده میشود. این تومور از پرده‌های اطراف مغز منشا میگیرد و به تدریج و با سرعت کم رشد کرده و بزرگ میشود و کم کم از اطراف به مغز فشار آورده و آن را به سمت دیگر هُل میدهد.(برای مشاهده ادامه متن کلیک کنید )
گلیوم‌ها و گلیوبلاستوم
گلیوبلاستوم شایعترین و متاسفانه بدخیم‌ترین تومور مغزی است با نام کامل “گلیوبلاستوم مولتی‌فرم” یا GBM که بیشتر در آقایان مشاهده میشود. این تومور داخل بافت مغز تشکیل میشود و به تدریج بزرگتر شده و به بافتهای اطراف نفوذ میکند. این تومور در واقع درجه چهارم و بالاترین درجه بدخیمی از تومورهایی است که با نام کلی “گلیوم” خوانده میشوند و خود چندین نوع دارند اما در حالت کلی باید گفت درجات پایین تر این تومورها به بدخیمی گلیوبلاستوم نیستند اما همانطور که در چند پاراگراف بالاتر اشاره شد میتوانند به شکل کاملا بدخیم یعنی گلیوبلاستوم تبدیل شوند. (برای ادامه متن کلیک کنید )
آدنوم هیپوفیز
آدنوم هیپوفیز در واقع رشد غیر طبیعی قسمتی از این غده است و ذاتا خوش‌خیم محسوب میشود. غده هیپوفیز در قاعده جمجمه در خط وسط قرار دارد و مسئول کنترل مهمترین عملکردهای غددی بدن است.
(برای مشاهده ادامه متن کلیک کنید )
شوانوم یا نورینوم
این تومور، توموری خوش خیم است که از غلاف عصبهای مغزی که از مغز جدا میشوند و در حال خروج از جمجمه هستند منشا میگیرد. شایعترین فرم آن، شوانوم عصب شنوایی است که باعث کاهش پیشرونده شنوایی میگردد و به آن معمولا “تومور زاویه پلی-مخچه‌ای” یا “CP angle” میگویند.. سایر علائم شایع این تومور گزگز صورت، اختلال بلع، عدم تعادل، دوبینی و ضعف اندامهاست اما اکثرا بیماران با کاهش شنوایی به متخصصین گوش و حلق و بینی مراجعه و تشخیص داده‌میشوند.
درمان اصلی این نوع تومور هم جراحی است؛ با جراحی دقیق و با استفاده از دستگاه‌های مونیتورینگ عصب امروزه میتوان با کمترین خطر ممکن این عمل را با موفقیت انجام داد و توده را بصورت کامل خارج کرد و در این صورت خطر عود تومور بسیار بسیار کم خواهد بود. مهمترین خطر جراحی این تومور، فلج صورت است که هم از نظر ظاهر بیمار و هم عملکرد عضلات صورت در تکلم، جویدن غذا و محافظت از چشم بسیار مهم بوده و باید تا جای ممکن از رخداد آن جلوگیری بعمل آید حتی به قیمت باقی‌ماندن بخشی از تومور؛ و به این دلیل مهارت جراح حین عمل ارزش و اهمیت دوچندان پیدا میکند. با این حال در دست بهترین جراحان دنیا هم خطر بروز عوارض جراحی از جمله فلج صورت وجود دارد. در مواردی که تومور بطور کامل برداشته نشود، عود آن رخ دهد و یا امکان جراحی با توجه به شرایط بیمار وجود نداشته باشد میتوان از روشهای دیگر مثل پرتودرمانی و گامانایف هم برای درمان استفاده کرد.
برخی از جراحان گوش و حلق و بینی که دوره فوق تخصصی جراحی قاعده جمجمه را گذرانده باشند هم ممکن است برای جراحی این تومور اقدام نمایند اما توصیه میشود همواره جراح مغز و اعصاب هم در عمل حضور داشته باشد چرا که لازمه جراحی موفق این تومور، مهارت و تجربه در عملهای جراحی مغز با هدف حفظ عملکرد بافت عصبی و سایر اعصاب مغزی در زمان جدا کردن تومور از آنهاست.
متاستاز مغزی
تومورهای بدخیم سایر نقاط بدن ممکن است به مغز انتشار پیدا کنند. شایعترین منشا این متاستازها سرطان ریه، پستان، پروستات و روده بزرگ هستند و معمولا بیش از یک توده همزمان در مغز مشاهده میشود. اینکه چه درمانی برای آن انتخاب شود بستگی به محل توده یا توده‌ها و اندازه و شرایط بیمار دارد. توده‌های بزرگتر بهتر است جراحی شوند و حتی اگر یک یا چند توده بطور کامل برداشته شوند باز هم لازم است بعد از عمل پرتودرمانی کل مغز صورت گیرد تا اگر متاستاز میکروسکوپی وجود داشته باشد که در ام آر آی دیده نشده آنها هم درمان شوند. گاهی امکان برداشتن همه ضایعات وجود ندارد و در این صورت باقیمانده توده‌ها در مغز هم باید پرتودرمانی شوند.
گزینه دیگر در مورد توده‌های کوچکتر گامانایف است که کنترل خوبی روی ضایعات ایجاد میکند.
نکته مهم در این میان این است که آنچه تعیین کننده طول عمر بیمار است معمولا متاستاز مغزی نیست؛ متاستاز به ریه، کبد، استخوانها و میزان پیشرفت تومور اولیه در این مورد مهمتر هستند.
سخن پایانی: من تومور مغزی دارم! چه کنم؟!
شکل ۲۶: بکارگیری درمانهای جراحی و غیر جراحی برای بازگرداندن سلامت به بیماران دچار تومور مغزی
قطعا شنیدن اینکه خود فرد یا یکی از عزیزانش دچار تومور مغزی شده برای او و خانواده استرس بزرگی خواهد بود و سبب اضطراب، سوالات متعدد و نگرانی از آینده خواهد شد. پس به این چند نکته توجه کنید:
۱. ابتلا به تومور مغزی مثل بسیاری تومورهای دیگر بدن به معنی پایان زندگی نیست و امروزه برای بسیاری از تومورهای مغزی درمانهای خوبی وجود دارد و تا وقتی جراحی صورت نگرفته و نمونه پاتولوژی ارسال نشده نمیتوان با قطعیت در مورد وجود تومور و خوش خیمی یا بدخیمی آن نظر داد.
۲. گرچه جراحی مغز و تومور مغزی خطراتی را با خود دارد اما در حال حاضر با تکنولوژی‌های جدید این خطرات به حداقل ممکن رسیده و درصد زیادی از بیماران با عمل جراحی موفق و حال خوب از بیمارستان ترخیص میشوند و تجربه ثابت کرده که روحیه خوب، توکل به خدا و آرامش پیش از عمل سبب تسهیل روند درمان و به حداقل رسیدن عوارض میگردد.
۳. شما برای تصمیم گیری در مورد درمان بیماری خود باید بررسی کنید و بهترین جراح مغز و اعصاب و یا به عبارتی بهترین جراح تومور مغزی که در دسترستان هست را بیابید.برای اینکار از دوستان و آشنایان پرس و جو کنید، نگاهی به اطلاعات موجود در اینترنت و سایتها بیندازید و به ملاقات پزشکانی که به شما معرفی شدند بروید. فراموش نکنید که ممکن است صداقت کامل در هیچ کدام از این روشهای بررسی وجود نداشته باشد و ممکن است نه در اینترنت و نه در صحبت اطرافیان به بهترین گزینه خود نرسید. شاید در سایتها حقیقتی نمایش داده نشود، شاید بیماری که از دوستان شما بوده و عمل موفق یا ناموفق داشته مورد خاصی بوده و داستان متفاوتی با شما داشته باشد؛ برای انتخاب درست باید تمامی این موارد و شنیده‌ها و خوانده ها را کنار هم گذاشت و در نهایت در گفتگوی حضوری با پزشک، باید حس آرامش و اطمینان کافی برای سپردن درمان به او در شما ایجاد گردد تا به روند درمانی ایمان داشته باشید. مکالمه با پزشک و شنیدن آنچه به عنوان برنامه درمانی در نظر دارد احتمالا مهمترین فاکتور خواهد بود چرا که از این به بعد شما باید ارتباط نزدیکی با او داشته باشید و او باید آرامش بخش و نجات دهنده شما باشد.
۴. حتی در مورد بدخیم ترین تومورهای مغزی هم مواردی بوده که بهبودی کامل بدست آمده است؛ پس هرگز امید خود را از دست ندهید و پیگیری دقیق و منظم در روند درمانی را پشت گوش نیاندازید.
شکل ۲۷: برای بدست آوردن سلامتی خود هرگز ناامید نشوید
برایتان آرزوی سلامتی و رهایی بیماری را دارم…
دکتر طبیب خوئی
جراح مغز و اعصاب